امکان عامامکان عام یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای سلب ضرورت از جانب مخالف کیف قضیه است. ۱ - توضیح اصطلاحامکان عام از جهات و مواد قضایا از جانب مخالف قضیه سلب ضرورت می‌کند. در این اصطلاح وقتی گفته می‌شود: انسان ممکن است، معنایش آن است که سلب وجود از انسان یعنی جانب مخالف قضیه، ضرورت ندارد و به عبارتی وجود انسان، ممتنع نیست، اما بیان نمی‌کند که ثبوت وجود برای انسان (یعنی جانب موافق قضیه) ضروری است یا نه؟ بنابراین هر دو احتمال درباره آن می‌رود. حاصل آنکه امکان عام در قضیه موجبه، فقط نفی امتناع می‌کند، اما وجود را نه اثبات می‌کند و نه سلب و ازاین رو هم با وجوب جمع می‌شود؛ [۶]
شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات، ص۲۸.
مانند: «خداوند ممکن است» و هم با امکان خاص جمع می‌شود؛ مانند: «انسان ممکن است»، و در قضیه سالبه، فقط وجوب را نفی می‌کند، اما امتناع را نه اثبات می‌کند و نه سلب و ازاین رو هم با امتناع جمع می‌شود؛ مانند: «شریک باری ممکن است موجود نباشد» و هم با امکان خاص سازگار است؛ مانند: «انسان ممکن است موجود نباشد». مفاد این دو قضیه آن است که وجود برای شریک باری و انسان ضرورت ندارد، اما بیان نمی‌کند که آیا امتناع دارد یا نه. [۸]
ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة، ص۸۰.
از اینجا دانسته می‌شود که هر کجا امکان خاص صادق باشد امکان عام نیز صادق است، اما در بعضی موارد، امکان عام صادق است، ولی امکان خاص صادق نیست؛ در نتیجه این امکان، اعم از امکان خاص است و به همین دلیل به آن «امکان عام» گفته‌اند و چون در زبان عامه مردم، مقصود از امکان، همین اصطلاح دوم است؛ مثلاً وقتی می‌گویند: ممکن است روح وجود داشته باشد مقصودشان آن است که وجود روح محال نیست، به آن امکان عامی (منسوب به عامه) نیز می‌گویند. [۱۲]
قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۲۹.
[۱۳]
مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۱۷۱.
[۱۴]
خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۶۶.
۲ - مستندات مقالهدر تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: (۱) ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة. (۲) ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، دانشنامه علائی. (۳) تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق. (۴) ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة. (۵) قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه. (۶) مظفر، محمدرضا، المنطق. (۷) مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد. (۸) ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات. (۹) شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات. (۱۰) خوانساری، محمد، منطق صوری. (۱۱) علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. (۱۲) خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. ۳ - پانویس
۴ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «امکان عام»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۱/۱۲. رده‌های این صفحه : اصطلاحات فلسفی | اقسام امکان
|